Postępowanie sądowe vs. mediacja: Kiedy warto wybrać alternatywne metody rozwiązywania sporów?

Rozwiązywanie sporów prawnych często kojarzy się z długotrwałymi i kosztownymi procesami sądowymi. W rzeczywistości jednak istnieją alternatywne metody rozwiązywania konfliktów, które mogą być szybsze, tańsze i mniej stresujące – jedną z nich jest mediacja. Warto wiedzieć, kiedy warto rozważyć tę formę rozstrzygania sporu, zamiast udawać się na drogę sądową.

Co to jest mediacja?

Mediacja to alternatywna metoda rozwiązywania sporów, w której neutralna i bezstronna osoba, tzw. mediator, pomaga stronom konfliktu dojść do porozumienia. W Polsce mediacja jest regulowana m.in. przez przepisy Kodeksu postępowania cywilnego. Ważną cechą mediacji jest dobrowolność – strony mogą zdecydować się na nią w każdej chwili, zarówno przed rozpoczęciem postępowania sądowego, jak i w jego trakcie. Efekt mediacji, jeśli strony dojdą do porozumienia, może zakończyć się ugodą, która, po zatwierdzeniu przez sąd, ma moc prawną taką samą jak wyrok.

Czym różni się mediacja od postępowania sądowego?

1. Czas trwania – Postępowania sądowe mogą ciągnąć się miesiącami, a nawet latami. Wynika to z obciążenia sądów, złożoności spraw, liczby instancji, przez które można przejść, oraz konieczności czekania na terminy rozpraw. Mediacja natomiast jest znacznie szybsza – może zakończyć się w ciągu kilku spotkań, a czas trwania procesu mediacyjnego zależy głównie od stron i mediatora.
2. Koszty – Koszty związane z prowadzeniem sprawy sądowej mogą być wysokie, obejmują one m.in. opłaty sądowe, koszty pełnomocników oraz potencjalne koszty biegłych. Mediacja jest zazwyczaj tańszą opcją – opłaty mediatora są niższe niż koszty pełnego procesu sądowego, a co więcej, w niektórych sytuacjach sąd może skierować sprawę do mediacji i zwolnić z części kosztów sądowych.
3. Atmosfera i relacje między stronami – Proces sądowy jest konfrontacyjny, co może pogłębiać konflikt między stronami. W sądzie strony rywalizują o wygraną, a decyzję podejmuje sędzia. W mediacji strony współpracują i same wypracowują rozwiązanie. Atmosfera mediacji jest mniej formalna, co sprzyja dialogowi i zachowaniu pozytywnych relacji – jest to szczególnie istotne w sprawach rodzinnych czy sąsiedzkich, gdzie dalsze kontakty są nieuniknione.
4. Kontrola nad wynikiem – W postępowaniu sądowym wyrok wydaje sędzia, który na podstawie przedstawionych dowodów decyduje o rezultacie. W mediacji to strony mają pełną kontrolę nad treścią porozumienia. Mogą wypracować takie rozwiązanie, które będzie najlepiej odpowiadało ich potrzebom i interesom. Dzięki temu możliwe są bardziej elastyczne i niestandardowe rozwiązania niż te, które oferuje sąd.

Kiedy warto wybrać mediację?

1. Wczesne stadium konfliktu – Mediacja jest szczególnie skuteczna, gdy konflikt jeszcze nie przybrał na sile. Jeśli strony są gotowe do rozmów i chcą uniknąć zaognienia sporu, mediacja może pomóc w szybkim znalezieniu rozwiązania.
2. Chęć utrzymania relacji – Mediacja jest idealnym rozwiązaniem, gdy strony mają zamiar kontynuować współpracę lub utrzymywać relacje po zakończeniu sporu – np. w przypadku partnerów biznesowych, pracodawcy i pracownika czy małżonków.
3. Złożone sprawy wymagające niestandardowych rozwiązań – W sądzie sędzia może być ograniczony przepisami prawa, podczas gdy w mediacji strony mogą wypracować porozumienia, które są bardziej elastyczne i lepiej dostosowane do ich specyficznej sytuacji.
4. Ograniczone środki finansowe – W sytuacjach, gdy stronom zależy na ograniczeniu kosztów, mediacja jest doskonałą alternatywą. Zwykle jest ona mniej kosztowna, a także szybsza, co eliminuje dodatkowe wydatki związane z długotrwałym procesem.

Kiedy postępowanie sądowe jest lepszym wyborem?

Mediacja nie jest idealnym rozwiązaniem we wszystkich przypadkach. Są sytuacje, w których lepszym wyborem będzie postępowanie sądowe:

1. Gdy istnieje duża dysproporcja sił między stronami i jedna z nich nie jest w stanie negocjować na równych zasadach.
2. Kiedy jedna ze stron nie jest zainteresowana dialogiem lub istnieją trudności z komunikacją.
3. W sprawach o bardzo poważne naruszenia prawa, które wymagają interwencji sądu i wyraźnego rozstrzygnięcia o winie.

Po nowelizacji przepisów z ubiegłego roku można objąć ugodą także roszczenia nieobjęte pozwem lub będące przedmiotem różnych postępowań cywilnych. W praktyce więc mediator może być zaangażowany w sprawie na zlecenie sądu, który skierował strony do mediacji, a jednocześnie – za porozumieniem stron konfliktu – może na podstawie umowy o mediację spisać jedną ugodę, która rozwiązuje dwa i więcej sporów sądowych lub przedsądowych.

Jak założyć sprawę w sądzie – ile kosztuje, ile trwa?

Założenie sprawy sądowej może być zawiłe i czasochłonne, jednak dla wielu osób jest to nieuniknione, gdy inne sposoby rozwiązania konfliktu zawodzą. W poniższym artykule wyjaśniamy, jak przebiega procedura wszczęcia postepowania, ile to może kosztować i trwać.

Jak założyć sprawę w sądzie?

Pierwszym krokiem do wszczęcia sprawy sądowej jest ustalenie, który sąd będzie właściwy do jej rozpoznania. Zależy to od rodzaju sprawy oraz zazwyczaj od miejsca zamieszkania pozwanego bądź jego siedziby, jeśli jest on osobą prawną. Kolejnym krokiem jest wniesienie pozwu. Można to zrobić bezpośrednio w biurze podawczym sądu lub za pośrednictwem tradycyjnej poczty. W drugim przypadku za datę złożenia pozwu uważa się datę nadania listu poleconego. Pismo procesowe musi być podpisane podpisem osobistym. W pozwie należy precyzyjnie określić roszczenia oraz podać wszystkie istotne fakty i dowody.

Należy pamiętać o tym, aby do pozwu lub pisma procesowego dołączyć tyle odpisów pozwu lub pisma (wraz z załącznikami), ilu jest uczestników postępowania. Sąd doręczy je tym uczestnikom. Dotyczy to również sytuacji, gdy strony działają przez profesjonalnych pełnomocników.

Jeżeli udzielisz pełnomocnictwa do działania przed sądem pracownikowi bądź profesjonalnemu pełnomocnikowi, dołącz dokument pełnomocnictwa do pozwu lub wniosku.

Ile kosztuje sprawa w sądzie?

Koszty procesu sądowego składają się z opłat sądowych oraz kosztów związanych z udziałem adwokata lub radcy prawnego. W niektórych sprawach do kosztów procesu należy doliczyć wynagrodzenie biegłego za sporządzenie opinii, wynagrodzenie tłumacza przysięgłego itp.  Opłaty sądowe zależą od wartości przedmiotu sporu oraz rodzaju sprawy. W niektórych przypadkach można ubiegać się o zwolnienie z opłat sądowych, na podstawie ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

Opłata sądowa może się wahać od kilkudziesięciu do nawet setek tysięcy złotych. Zależy to od dochodzonej kwoty. Najczęściej opłata wynosi 5 proc. wartości przedmiotu sporu. Warto jednak pamiętać, że w niektórych sprawach opłaty są stałe i ustalone z góry. 

Ile trwa sprawa w sądzie?

Podobnie jak w przypadku opłaty, czas trwania procesu sądowego może być różny. Zależy on od wielu czynników, takich jak obciążenie sądu sprawami, poziom skomplikowania sprawy oraz płynność działania stron. W przypadku prostych spraw cywilnych rozstrzygnięcie może nastąpić stosunkowo szybko, natomiast bardziej skomplikowane sprawy mogą być przedmiotem długotrwałego postępowania sądowego.

Ze statystyk prowadzonych przez Ministerstwo Sprawiedliwości wynika, że średni czas trwania postępowań sądowych w I instancji w 2021 roku wynosił 7,1 miesiąca i był dłuższy o 3 miesiące względem średniego czasu postępowania sądowego w 2011 roku. Z naszego doświadczenia wynika, że z reguły postępowanie sądowe od wniesienia pozwu do uzyskania prawomocnego wyroku trwa parę lat. 

Opracowanie: Adwokat Ernest Horodecki