Niedozwolone postanowienia umowne – czego nie możesz umieścić w treści umowy?
Wbrew myśleniu niektórych przedsiębiorców, w treści umowy nie możesz umieścić wszystkiego – a podpis konsumenta nie jest jednoznaczną akceptacją jej warunków. To ważny temat, bo dotyczy wszystkich umów zawieranych przez firmy z konsumentami.
Lista „niedozwolonych postanowień umownych” została zamieszczona w art. 3853 i uzupełnia klauzulę generalną art. 3851 § 1 Kodeksu cywilnego. Lista obejmuje te postanowienia, które są najczęściej spotykane w praktyce oraz są uznawane za “sprzeczne z dobrymi obyczajami i tym samym rażąco naruszają interesy konsumenta”. Co je wyróżnia? Przede wszystkim nierównomierne rozłożenie praw, obowiązków i ryzyka między stronami, prowadzące do zachwiania równowagi kontraktowej. W skrócie – takie postanowienia stawiają konsumenta w gorszym położeniu.
Przykłady niedozwolonych postanowień umownych
Art. 3853 Kodeksu cywilnego informuje o tym, jakie typy postanowień są niedopuszczalne w umowach oraz wpisy, o jakich skutkach nie powinny się tam znaleźć. W celu znalezienia konkretnych przykładów warto odwiedzić stronę https://www.rejestr.uokik.gov.pl/. Tam publikowane są przykłady z życia, które faktycznie znalazły się w umowach – możemy je filtrować np. według branż lub zagadnień.
Do Rejestru wpisywane są postanowienia uznane za niedozwolone prawomocnym wyrokiem Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.
Poniżej podajemy przykłady kilku z nich:
USŁUGI FINANSOWE: „Zabezpieczeniem spłaty pożyczki będzie podpisanie przez Pożyczkobiorcę weksla na dziesięciokrotność kwoty pożyczki. W przypadku terminowej spłaty pożyczki weksel będzie zwrócony Pożyczkobiorcy lub zniszczony przez Pożyczkodawcę”
USŁUGI FINANSOWE: „Od niespłaconej w terminie raty Pożyczkobiorca zapłaci Pożyczkodawcy opłaty karne w wysokości 200 złotych w stosunku dziennym”
NIERUCHOMOŚCI: „Nabywca zobowiązuje się do indywidualnego wykończenia Lokalu. Za szkody powstałe w toku indywidualnych prac wykończeniowych odpowiada Kupujący”
INNE USŁUGI: “Wadliwe przygotowanie pomieszczenia do wykonania dzieła wyłącza odpowiedzialność Wykonawcy za prawidłowy montaż dzieła”
INNE USŁUGI: „W przypadku oczywiście nieuzasadnionej reklamacji Zamawiający zostanie obciążony kosztami podjętych czynności ekipy serwisowej”
INNE USŁUGI: “Właściciel sklepu zastrzega sobie prawo do jednostronnej zmiany postanowień niniejszego regulaminu w każdej chwili i bez konieczności uzasadniania przyczyny”
HANDEL ELEKTRONICZNY: “Przyjęcie przez Klienta przesyłki bez zastrzeżeń powoduje wygaśnięcie roszczeń z tytułu ubytku lub uszkodzenia”
INNE USŁUGI: “Po zakończeniu danego etapu prac Wykonawca zgłosi to wykonanie Zamawiającemu pocztą elektroniczną, po czym w terminie 7 dni Zamawiający dokona odbioru prac. W przypadku braku odpowiedzi lub przystąpienia do odbioru uznaje się dany etap za odebrany”
SPRZEDAŻ KONSUMENCKA: “Odbierając towar Nabywca jest zobowiązany do sprawdzenia, czy przesyłka nie posiada uszkodzeń powstałych podczas transportu. Warunkiem rozpatrzenia ewentualnej reklamacji jest spisanie w obecności pracownika Poczty Polskiej Protokołu Reklamacji”
Jak w praktyce wygląda uznanie postanowienia za niedozwolone?
Sama zgodność treści postanowienia konkretnej umowy z art. 3853 Kodeksu cywilnego jeszcze nie przesądza o jego bezskuteczności. Funkcja art. 3853 sprowadza się do ustanowienia pewnego „domniemania”, że klauzula umowna o określonej treści jest „zakazanym postanowieniem umownym”. Niektórzy twierdzą, że jest to reguła interpretacyjna. To z kolei wskazuje na to, że w razie gdyby pojawiały się wątpliwości co do tego, czy określona klauzula powinna się w ogóle w umowie znaleźć, należy je przesądzić, na rzecz uznania danego postanowienia za niedozwolone. Nie zostaje ono jednak uznane za takie, gdy zostało indywidualnie uzgodnione.
Art. 3853 Kodeksu cywilnego
Przytaczamy również samą treść art. 3853 Kodeksu cywilnego:
„W razie wątpliwości uważa się, że niedozwolonymi postanowieniami umownymi są te, które w szczególności:
1) wyłączają lub ograniczają odpowiedzialność względem konsumenta za szkody na osobie;
2) wyłączają lub istotnie ograniczają odpowiedzialność względem konsumenta za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania;
3) wyłączają lub istotnie ograniczają potrącenie wierzytelności konsumenta z wierzytelnością drugiej strony;
4) przewidują postanowienia, z którymi konsument nie miał możliwości zapoznać się przed zawarciem umowy;
5) zezwalają kontrahentowi konsumenta na przeniesienie praw i przekazanie obowiązków wynikających z umowy bez zgody konsumenta;
6) uzależniają zawarcie umowy od przyrzeczenia przez konsumenta zawierania w przyszłości dalszych umów podobnego rodzaju;
7) uzależniają zawarcie, treść lub wykonanie umowy od zawarcia innej umowy, niemającej bezpośredniego związku z umową zawierającą oceniane postanowienie;
8) uzależniają spełnienie świadczenia od okoliczności zależnych tylko od woli kontrahenta konsumenta;
9) przyznają kontrahentowi konsumenta uprawnienia do dokonywania wiążącej interpretacji umowy;
10) uprawniają kontrahenta konsumenta do jednostronnej zmiany umowy bez ważnej przyczyny wskazanej w tej umowie;
11) przyznają tylko kontrahentowi konsumenta uprawnienie do stwierdzania zgodności świadczenia z umową;
12) wyłączają obowiązek zwrotu konsumentowi uiszczonej zapłaty za świadczenie niespełnione w całości lub części, jeżeli konsument zrezygnuje z zawarcia umowy lub jej wykonania;
13) przewidują utratę prawa żądania zwrotu świadczenia konsumenta spełnionego wcześniej niż świadczenie kontrahenta, gdy strony wypowiadają, rozwiązują lub odstępują od umowy;
14) pozbawiają wyłącznie konsumenta uprawnienia do rozwiązania umowy, odstąpienia od niej lub jej wypowiedzenia;
15) zastrzegają dla kontrahenta konsumenta uprawnienie wypowiedzenia umowy zawartej na czas nieoznaczony, bez wskazania ważnych przyczyn i stosownego terminu wypowiedzenia;
16) nakładają wyłącznie na konsumenta obowiązek zapłaty ustalonej sumy na wypadek rezygnacji z zawarcia lub wykonania umowy;
17) nakładają na konsumenta, który nie wykonał zobowiązania lub odstąpił od umowy, obowiązek zapłaty rażąco wygórowanej kary umownej lub odstępnego;
18) stanowią, że umowa zawarta na czas oznaczony ulega przedłużeniu, o ile konsument, dla którego zastrzeżono rażąco krótki termin, nie złoży przeciwnego oświadczenia;
19) przewidują wyłącznie dla kontrahenta konsumenta jednostronne uprawnienie do zmiany, bez ważnych przyczyn, istotnych cech świadczenia;
20) przewidują uprawnienie kontrahenta konsumenta do określenia lub podwyższenia ceny lub wynagrodzenia po zawarciu umowy bez przyznania konsumentowi prawa odstąpienia od umowy;
21) uzależniają odpowiedzialność kontrahenta konsumenta od wykonania zobowiązań przez osoby, za pośrednictwem których kontrahent konsumenta zawiera umowę lub przy których pomocy wykonuje swoje zobowiązanie, albo uzależniają tę odpowiedzialność od spełnienia przez konsumenta nadmiernie uciążliwych formalności;
22) przewidują obowiązek wykonania zobowiązania przez konsumenta mimo niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez jego kontrahenta;
23) wyłączają jurysdykcję sądów polskich lub poddają sprawę pod rozstrzygnięcie sądu polubownego polskiego lub zagranicznego albo innego organu, a także narzucają rozpoznanie sprawy przez sąd, który wedle ustawy nie jest miejscowo właściwy.”