Naruszenie dóbr osobistych – na czym polega i jakie są konsekwencje?

Większość z nas wie, że naruszenie dóbr osobistych jest karalne. Warto jednak na początku wyjaśnić co to pojęcie w ogóle oznacza oraz wymienić kilka przykładów. Tym bardziej, że w kodeksie cywilnym nie znajdziemy jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, czym są dobra osobiste. 

Dobra osobiste

Dobra osobiste to szczególne pojęcie z dziedziny prawa obejmujące wiele wyjątkowych dóbr przysługujących osobom fizycznym i prawnym. 

Treść art. 23 Kodeksu cywilnego brzmi:

“Dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach.”

Należy pamiętać, że katalog dóbr osobistych określony w Kodeksie cywilnym jest katalogiem otwartym. Co oznacza, że ta lista jest wciąż rozbudowywana przez doktrynę i orzecznictwo. Ogólnie mówiąc, dobra osobiste – mimo, że mają charakter niematerialny – są wartością chronioną i szanowaną przez społeczeństwo. Posiadają one szczególne znaczenie i są ściśle powiązane z psychiczną i fizyczną integralnością danej osoby, z jej godnością i pozycją. 

Naruszenie dóbr osobistych

Należy mieć świadomość tego, że nie każde działanie, które początkowo może nam się wydawać, że narusza dobra osobiste – takie faktycznie jest. Warunkiem uznania go za takie, jest wystąpienie elementu bezprawności. Co oznacza, że jeśli działanie jest zgodne z prawem, nie możemy mówić o naruszeniu dóbr osobistych. Równie istotna jest obiektywność takiego działania. Niezbędna jest więc ocena sytuacji przez osobę postronną. Często zdarza się tak, że osoba pokrzywdzona jest przekonana o naruszeniu jej dóbr osobistych – np. jej dobrego imienia, jednak faktycznie do takiej sytuacji nie doszło. Aby stwierdzić naruszenie, musi dojść do szkalowania danej osoby w oczach innych, które faktycznie są w stanie wskazać powstanie danej krzywdy.

Należy również zaznaczyć, że naruszenie dóbr osobistych nie może być dolegliwością małej wagi. Dotyczy to tych wydarzeń, które oddziałują na dane dobro osobiste w znacznym stopniu.

Naruszenie dóbr osobistych – konsekwencje

O konsekwencjach naruszenia dóbr osobistych nie trzeba nikogo przekonywać. W przypadku naruszenia dobra osobistego osób fizycznych, np. dobrego imienia, może ono polegać na pomówieniu danej osoby o postępowanie lub właściwości, które mogą poniżyć ją w oczach opinii publicznej lub narazić ją na utratę zaufania publicznego. W czasach, gdy niemal w każdej branży panuje duża konkurencja, kwestia zaufania do konkretnego przedsiębiorcy (osoby prawnej) jest ogromna. Nadszarpnięta reputacja może wywołać negatywne i nieodwracalne konsekwencje.

Ochrona dóbr osobistych 

Dobra osobiste podlegają ścisłej cywilnej oraz karnej ochronie prawnej, a ich naruszenie nie jest dopuszczalne. Dobra osobiste osób prawnych są chronione analogicznie do dóbr osobistych osób fizycznych. W przypadku osób prawnych najważniejsza jest ochrona takich dóbr jak nazwa, dobre imię (dobra sława), tajemnica korespondencji i nietykalność pomieszczeń. Osobom prawnym zagwarantowano prawo do tego, aby nie formułowano pod jej adresem ocen, które mogą narażać ją na utratę renomy.

Co możemy zrobić, jeśli uważamy, że nasze dobra osobiste zostały naruszone? 

• żądanie zaniechania działań zagrażających dobrom osobistym lub je naruszających
• żądanie usunięcia skutków naruszenia, w tym żądanie złożenia oświadczenia o odpowiedniej treści w odpowiedniej formie, np. ogłoszenie przeprosin w prasie

Zgodnie z art. 24 Kodeksu cywilnego możemy żądać zaniechania takiego działania (wyjątek stanowi sytuacja, gdy nie mają one charakteru bezprawnego) oraz usunięcia skutków naruszenia. Forma, w jakiej dojdzie do ich usunięcia jest indywidualnie dostosowywana do konkretnego przypadku. Może to np. przyjąć formę publikacji stosownego oświadczenia na stronie internetowej, wyemitowania go w telewizji itp.

• żądanie (na zasadach ogólnych Kodeksu cywilnego) zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty na określony cel społeczny
• żądanie naprawienia szkody majątkowej wyrządzonej wskutek naruszenia dóbr osobistych

Kolejnym działaniem, które może podjąć pokrzywdzony, jest żądanie zadośćuczynienia. Te w formie pieniężnej ma przede wszystkim za zadanie choćby w niewielkim stopniu zrekompensować danej osobie cierpienie, którego doznała na skutek naruszenia jej dóbr osobistych. Innym sposobem kary finansowej nałożonej na osobę, która dopuściła się naruszenia, jest żądanie zapłaty odszkodowania. Takie żądanie można wystosować, gdy przy naruszeniu dóbr osobistych doszło do powstania szkody majątkowej – może to dotyczyć np. stanu zdrowia, gdy naruszenie miało postać pobicia.