Podstawowe prawa pracownika: co powinieneś wiedzieć

Znajomość praw pracowniczych jest niezbędna do skutecznej ochrony interesów pracowników. Pracodawcy mają z kolei obowiązek przestrzegania przepisów prawa pracy i zapewnienia godnych warunków. W poniższym artykule przyjrzymy się najważniejszym aspektom praw pracowniczych, obowiązkom pracodawcy oraz najczęstszym przypadkom łamania tych praw.

Podstawowe prawa pracownika

Prawo do wynagrodzenia za pracę

Podstawowym prawem pracownika jest prawo do godziwego wynagrodzenia za wykonaną pracę. Wynagrodzenie powinno być wypłacane regularnie, zgodnie z umową o pracę, w ustalonych terminach, nie rzadziej niż raz w miesiącu. Pracodawca ma obowiązek przestrzegać minimalnego wynagrodzenia określonego przez przepisy prawa.

• Art. 84 Kodeksu Pracy (KP): pracodawca nie może potrącać z wynagrodzenia pracownika żadnych kwot, poza przypadkami określonymi w przepisach prawa.
• Art. 85 KP: wynagrodzenie za pracę wypłaca się co najmniej raz w miesiącu w stałym i ustalonym z góry terminie.

Prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy

Każdy pracownik ma prawo do pracy w warunkach spełniających wymogi bezpieczeństwa i higieny pracy. Pracodawca jest zobowiązany do zapewnienia odpowiednich warunków pracy, w tym wyposażenia stanowiska pracy w niezbędne środki ochrony indywidualnej oraz przeprowadzania regularnych szkoleń BHP.

• Art. 207 KP: pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy.
• Art. 211 KP: pracownicy mają obowiązek przestrzegać przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.

Prawo do odpoczynku

Pracownik ma prawo do odpoczynku, co obejmuje zarówno przerwy w ciągu dnia pracy, jak i urlopy. Kodeks pracy gwarantuje pracownikom prawo do co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku dobowego oraz co najmniej 35 godzin odpoczynku tygodniowego. Pracownik ma również prawo do urlopu wypoczynkowego, którego długość zależy od stażu pracy.

• Art. 132 KP: pracownikowi przysługuje co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku dobowego, z zastrzeżeniem § 3 oraz art. 136 § 2 i art. 137.
• Art. 134 KP: Jeżeli dobowy wymiar czasu pracy pracownika:

1. wynosi co najmniej 6 godzin – pracownik ma prawo do przerwy w pracy trwającej co najmniej 15 minut;
2. jest dłuższy niż 9 godzin – pracownik ma prawo do dodatkowej przerwy w pracy trwającej co najmniej 15 minut;
3. jest dłuższy niż 16 godzin – pracownik ma prawo do kolejnej przerwy w pracy trwającej co najmniej 15 minut.

Prawo do równego traktowania

Prawo do równego traktowania w zatrudnieniu oznacza, że pracownicy nie mogą być dyskryminowani ze względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynależność związkową, orientację seksualną czy zatrudnienie na czas określony lub nieokreślony.

• Art. 11³ KP: zakazuje wszelkiej dyskryminacji w zatrudnieniu, bez względu na przyczynę.
• Art. 18^3a KP: określa szczegółowe definicje pojęcia dyskryminacji, w tym równego traktowania w zatrudnieniu.

Obowiązki pracodawcy

Zawieranie i rozwiązywanie umów

Pracodawca jest zobowiązany do zawierania umów o pracę na piśmie oraz do dostarczenia pracownikowi jednego egzemplarza umowy. W przypadku rozwiązania umowy o pracę, pracodawca musi przestrzegać określonych procedur, w tym udzielania pracownikowi wypowiedzenia na piśmie z podaniem przyczyny.

• Art. 29 KP: umowa o pracę powinna być zawarta na piśmie. Jeżeli umowa nie została zawarta na piśmie, pracodawca powinien niezwłocznie, nie później niż w dniu rozpoczęcia pracy przez pracownika, potwierdzić pracownikowi na piśmie ustalenia co do stron umowy, rodzaju umowy oraz jej warunków.
• Art. 30 KP: określa formy i zasady rozwiązywania umów o pracę.

Prowadzenie dokumentacji pracowniczej

Pracodawca ma obowiązek prowadzenia dokumentacji pracowniczej, w tym akt osobowych pracownika, ewidencji czasu pracy, ewidencji urlopów oraz dokumentacji związanej z wynagrodzeniem. Dokumentacja ta musi być przechowywana przez określony czas, zgodnie z przepisami prawa.

• Art. 94 pkt 9a KP: pracodawca jest obowiązany prowadzić dokumentację w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz akta osobowe pracowników.

Przestrzeganie przepisów BHP

Pracodawca jest zobowiązany do zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz do regularnego szkolenia pracowników z zakresu BHP. Ponadto, pracodawca musi kontrolować przestrzeganie przepisów i zasad BHP oraz dbać o ich stałe doskonalenie.

• Art. 207-212 KP: szczegółowe przepisy dotyczące obowiązków pracodawcy w zakresie zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.

Najczęstsze przypadki łamania praw pracowniczych

Nielegalne zatrudnienie

Jednym z najczęstszych przypadków łamania praw pracowniczych jest zatrudnianie pracowników „na czarno”, czyli bez umowy. Pracowników zatrudnionych w ten sposób nie obejmują przepisy Kodeksu pracy, w tym prawa do wynagrodzenia, urlopów oraz ochrony socjalnej.

• Art. 281 KP: przewiduje kary dla pracodawcy m.in. za nielegalne zatrudnianie pracowników.

Brak wynagrodzenia za nadgodziny

Często zdarza się, że pracodawcy nie wypłacają wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych lub wypłacają je w niewłaściwej wysokości. Zgodnie z przepisami, za pracę w godzinach nadliczbowych przysługuje dodatek do wynagrodzenia.

• 151 KP: praca w godzinach nadliczbowych jest dopuszczalna tylko w przypadkach określonych w kodeksie pracy, a za pracę w nadgodzinach przysługuje dodatek do wynagrodzenia.

Dyskryminacja i mobbing

Dyskryminacja oraz mobbing w miejscu pracy to kolejne poważne naruszenia praw pracowniczych. Dyskryminacja może przybierać różne formy, w tym nierówne traktowanie w zakresie wynagrodzenia, awansów czy szkoleń. Mobbing natomiast to długotrwałe i uporczywe nękanie pracownika, które prowadzi do obniżenia jego samooceny i zdrowia psychicznego.

• Art. 18^3a -18^3e KP: szczegółowe przepisy dotyczące przeciwdziałania dyskryminacji.
• Art. 94³ KP: definicja mobbingu oraz katalog praw pracownika, wobec którego stosowany jest mobbing.

Czytaj Więcej

Ile dni urlopu przysługuje pracownikowi w różnych przypadkach?

To m.in. od długości stażu pracy zależy to, czy przysługuje nam 20 czy 26 dni urlopowych. Znaczenie ma również to, jaką szkołę ukończyliśmy. Przyznanego wolnego nie można się zrzec i powinno zostać ono wykorzystane. W poniższym artykule tłumaczymy, ile dni urlopu wypoczynkowego ci przysługuje.

Urlop wypoczynkowy a Kodeks pracy

Prawo do urlopu wypoczynkowego to jedno z ważniejszych uprawnień tych, którzy są zatrudnieni na umowę o pracę. Co więcej, art. 24 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka z 1948 r. zalicza prawo do urlopu i wypoczynku do praw człowieka. Zgodnie z art. 66 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. pracownik ma prawo do określonych w ustawie dni wolnych od pracy i corocznych płatnych urlopów; maksymalne normy czasu pracy określa ustawa. Jako, że jest to podmiotowe prawo pracownika o charakterze osobistym, nie może się on go zrzec ani przekazać dni wolnych osobie trzeciej. 

Według Kodeksu pracy urlop wypoczynkowy powinien być coroczny, nieprzerwany i płatny. Co ciekawe, zgodnie z regulacjami powinien on służyć regeneracji sił pracownika, więc należy go wykorzystać w naturze. Wystąpienie kilku wyjątkowych sytuacji, ściśle określonych w art. 171 Kp, umożliwia zamianę wykorzystania takiego urlopu na ekwiwalent pieniężny.

Urlop wypoczynkowy – ile dni?

Pracownikowi przysługuje 20 lub 26 dni urlopowych w trakcie roku kalendarzowego. Długość wolnego zależna jest od stażu pracy pracownika. Należy pamiętać, że ten przepis dotyczy zatrudnionych w pełnym wymiarze czasu pracy przez cały rok kalendarzowy i dotyczy pracowników, którzy nie są objęci przepisami szczególnymi. Podkreśla się, że urlop może być korzystniejszy, jeśli określa to umowa o pracę lub układy zbiorowe pracy, biorąc pod uwagę specyficzne warunki panujące na danym stanowisku pracy, bądź charakterystyczne dla określonego zawodu.

Co więcej, z art. 154 kp wynika, że wymiar urlopu przysługującego pracownikowi nie jest uzależniony od rodzaju wykonywanej pracy, zajmowanego stanowiska, czy też zakładowego stażu pracy. 

Urlop – kiedy 26 dni?

26 dni urlopowych przysługuje tym pracownikom, którzy osiągnęli co najmniej dziesięcioletni staż pracy. Wliczają się w to okresy poprzedniego zatrudnienia, bez względu na przerwy w zatrudnieniu oraz sposób ustania stosunku pracy.

Wlicza się w to również okres nauki. Zgodnie z art. 155 § 1 kp. Zależnie od posiadanego tytułu ukończenia poszczególnych szkół, do okresu pracy wliczamy konkretną liczbę lat. W przypadku ukończenia:

• zasadniczej lub innej równorzędnej szkoły zawodowej – przewidziany programem nauczania czas trwania nauki, nie więcej jednak niż 3 lata,
• średniej szkoły zawodowej – przewidziany programem nauczania czas trwania nauki, nie więcej jednak niż 5 lat,
• średniej szkoły zawodowej dla absolwentów zasadniczych (równorzędnych) szkół zawodowych – 5 lat,
• średniej szkoły ogólnokształcącej – 4 lata,
• szkoły policealnej – 6 lat,
• szkoły wyższej (niezależnie czy studia ukończono z tytułem zawodowym licencjata, czy magistra) – 8 lat.

Warto pamiętać o tym, że ukończone szkoły i tym samym wskazane okresy nauki nie podlegają sumowaniu.

Nie tylko od stażu pracy i ukończonej szkoły zależy to, czy przysługuje nam 26 dni urlopowych w skali roku. Przepisy prawa pracy zakładają wliczanie do okresu pracy również innych okresów. Dotyczy to m.in. okresu czynnej służby wojskowej, służby w Policji lub innych formacjach albo okresu za który pracownik otrzymał odszkodowanie z tytułu skrócenia okresu wypowiedzenia umowy o pracę oraz okresu pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym.

Ile dni urlopu za miesiąc pracy?

Pracownik, który podejmuje się pracy po raz pierwszy, uzyskuje prawo do kolejnych dni urlopowych z upływem każdego przepracowanego miesiąca. Wówczas za przepracowany np. maj otrzymuje 1/12 urlopu, który przysługuje mu na cały rok kalendarzowy. Jeśli jest to 20 dni, za maj dostanie 1,66 dnia urlopowego, za czerwiec otrzyma kolejne 1,66 dnia urlopowego, łącznie będzie więc mógł wykorzystać 3,32 dnia urlopowego. Prawo do kolejnych urlopów pracownik nabywa w każdym następnym roku kalendarzowym.

Ile dni urlopu na pół etatu?

Pracownik zatrudniony w niepełnym wymiarze czasu pracy otrzymuje proporcjonalną liczbę dni urlopowych. Jeśli zatrudniony jest na pół etatu, przysługuje mu 10 (połowa z 20) lub 13 (połowa z 26) dni urlopowych. Niepełny dzień urlopu zaokrągla się w górę do pełnego dnia, przy czym wymiar urlopu w danym roku kalendarzowym nie może przekroczyć wymiaru określonego w art. 154 § 1 k.p.

Źródło: Kodeks pracy, prawo.pl

Czytaj Więcej

Wypadek przy pracy – co to jest i co przysługuje poszkodowanemu?

Wypadki przy pracy są nieodłącznym elementem zawodowej rzeczywistości. Codziennie setki pracowników na całym świecie doznają obrażeń lub zmagają się z chorobami związanymi z wykonywaniem pracy. Niemniej jednak, istnieją procedury, przepisy i prawa, które mają na celu ochronę i wsparcie pracowników w przypadku zaistnienia takiej sytuacji. 

Co to jest – wypadek przy pracy?

Wypadek przy pracy może mieć poważne konsekwencje zarówno dla poszkodowanego, jak i dla pracodawcy. W takich sytuacjach kluczowe jest zrozumienie, jakie sytuacje mogą zostać zakwalifikowane jako wypadek przy pracy i jakie prawa przysługują osobie poszkodowanej.

Wypadek przy pracy – definicja

Wypadek przy pracy jest zdarzeniem nagłym, wywołanym przyczyną zewnętrzną, powodującym uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych, podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia lub w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy czy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.

Aby ustalić czy zdarzenie faktycznie można uznać za wypadek przy pracy, muszą zaistnieć wszystkie wymienione wyżej czynniki. Sprawdza to zespół powypadkowy powołany przez zatrudniającego.

Istnieją różne rodzaje wypadków przy pracy. Może to być na przykład upadek z wysokości, skręcenie kostki, oparzenie, zranienie się narzędziem pracy czy też choroba zawodowa, spowodowana długotrwałym narażeniem na szkodliwe warunki. Kluczowym elementem jest związek przyczynowo-skutkowy między pracą a doznaniem urazu.

Wypadek przy pracy – co zrobić?

Niezależnie od rodzaju wypadku przy pracy, istnieje kilka kroków, które poszkodowany powinien podjąć natychmiast po zaistnieniu takiej sytuacji. Pierwszym i najważniejszym jest skontaktowanie się z personelem medycznym w celu uzyskania niezbędnej pomocy. Natychmiastowa reakcja jest kluczowa dla minimalizowania ewentualnych obrażeń i poprawy szans na pełne wyzdrowienie. Następnie należy zgłosić wypadek przełożonemu lub działowi personalnemu, zgodnie z obowiązującymi procedurami w zakładzie pracy.

Po zgłoszeniu wypadku, pracodawca ma obowiązek zawiadomić odpowiednie instytucje, takie jak Inspekcję Pracy czy ubezpieczyciela, o zaistniałym zdarzeniu. Proces zgłaszania i dokumentowania wypadku jest niezwykle istotny dla dalszych działań i zapewnienia poszkodowanemu pełnego wsparcia. Poszkodowany powinien dostarczyć wszelkie wymagane dokumenty, w tym informacje na temat okoliczności wypadku, świadków, a także raporty medyczne potwierdzające skutki obrażeń.

Wypadek przy pracy – obowiązki pracodawcy

Zgodnie z art. 234 Kodeksu Pracy “W razie wypadku przy pracy pracodawca jest obowiązany podjąć niezbędne działania eliminujące lub ograniczające zagrożenie, zapewnić udzielenie pierwszej pomocy osobom poszkodowanym i ustalenie w przewidzianym trybie okoliczności i przyczyn wypadku oraz zastosować odpowiednie środki zapobiegające podobnym wypadkom”. W praktyce może to oznaczać różne obowiązki w zależności od charakteru zdarzenia.

Wypadek przy pracy – co przysługuje?

W przypadku wypadków przy pracy, poszkodowany ma prawo do różnych świadczeń i odszkodowań. W zależności od kraju i obowiązujących przepisów, mogą one obejmować refundację kosztów leczenia, zasiłek chorobowy, zasiłek rehabilitacyjny, rentę lub wypłatę jednorazową. W niektórych przypadkach, jeśli wypadek skutkuje długotrwałym lub stałym uszczerbkiem na zdrowiu, pracownik może mieć również prawo do zadośćuczynienia za doznaną krzywdę fizyczną lub psychiczną.

Ważne jest, aby poszkodowany był świadomy swoich praw i jak najszybciej skonsultował się z prawnikiem specjalizującym się w sprawach dotyczących wypadków przy pracy. Taki prawnik będzie w stanie udzielić porady i pomóc w zbieraniu niezbędnej dokumentacji, reprezentować interesy poszkodowanego przed instytucjami oraz negocjować z pracodawcą lub ubezpieczycielem w celu uzyskania odpowiedniego odszkodowania.

Wypadek przy pracy – jak uniknąć?

Ważnym aspektem w przypadku wypadków przy pracy jest także prewencja i zapobieganie takim sytuacjom. Pracodawcy mają obowiązek zapewnić bezpieczne warunki pracy, przeprowadzić odpowiednie szkolenia i środki ochrony osobistej oraz przestrzegać obowiązujących przepisów bezpieczeństwa. Regularne przeglądy stanu bezpieczeństwa, identyfikacja ryzyka i wprowadzanie odpowiednich środków zaradczych są kluczowe dla minimalizowania ryzyka wypadków przy pracy.

Czytaj Więcej