Podstawowe prawa pracownika: co powinieneś wiedzieć

Znajomość praw pracowniczych jest niezbędna do skutecznej ochrony interesów pracowników. Pracodawcy mają z kolei obowiązek przestrzegania przepisów prawa pracy i zapewnienia godnych warunków. W poniższym artykule przyjrzymy się najważniejszym aspektom praw pracowniczych, obowiązkom pracodawcy oraz najczęstszym przypadkom łamania tych praw.

Podstawowe prawa pracownika

Prawo do wynagrodzenia za pracę

Podstawowym prawem pracownika jest prawo do godziwego wynagrodzenia za wykonaną pracę. Wynagrodzenie powinno być wypłacane regularnie, zgodnie z umową o pracę, w ustalonych terminach, nie rzadziej niż raz w miesiącu. Pracodawca ma obowiązek przestrzegać minimalnego wynagrodzenia określonego przez przepisy prawa.

• Art. 84 Kodeksu Pracy (KP): pracodawca nie może potrącać z wynagrodzenia pracownika żadnych kwot, poza przypadkami określonymi w przepisach prawa.
• Art. 85 KP: wynagrodzenie za pracę wypłaca się co najmniej raz w miesiącu w stałym i ustalonym z góry terminie.

Prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy

Każdy pracownik ma prawo do pracy w warunkach spełniających wymogi bezpieczeństwa i higieny pracy. Pracodawca jest zobowiązany do zapewnienia odpowiednich warunków pracy, w tym wyposażenia stanowiska pracy w niezbędne środki ochrony indywidualnej oraz przeprowadzania regularnych szkoleń BHP.

• Art. 207 KP: pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy.
• Art. 211 KP: pracownicy mają obowiązek przestrzegać przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.

Prawo do odpoczynku

Pracownik ma prawo do odpoczynku, co obejmuje zarówno przerwy w ciągu dnia pracy, jak i urlopy. Kodeks pracy gwarantuje pracownikom prawo do co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku dobowego oraz co najmniej 35 godzin odpoczynku tygodniowego. Pracownik ma również prawo do urlopu wypoczynkowego, którego długość zależy od stażu pracy.

• Art. 132 KP: pracownikowi przysługuje co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku dobowego, z zastrzeżeniem § 3 oraz art. 136 § 2 i art. 137.
• Art. 134 KP: Jeżeli dobowy wymiar czasu pracy pracownika:

1. wynosi co najmniej 6 godzin – pracownik ma prawo do przerwy w pracy trwającej co najmniej 15 minut;
2. jest dłuższy niż 9 godzin – pracownik ma prawo do dodatkowej przerwy w pracy trwającej co najmniej 15 minut;
3. jest dłuższy niż 16 godzin – pracownik ma prawo do kolejnej przerwy w pracy trwającej co najmniej 15 minut.

Prawo do równego traktowania

Prawo do równego traktowania w zatrudnieniu oznacza, że pracownicy nie mogą być dyskryminowani ze względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynależność związkową, orientację seksualną czy zatrudnienie na czas określony lub nieokreślony.

• Art. 11³ KP: zakazuje wszelkiej dyskryminacji w zatrudnieniu, bez względu na przyczynę.
• Art. 18^3a KP: określa szczegółowe definicje pojęcia dyskryminacji, w tym równego traktowania w zatrudnieniu.

Obowiązki pracodawcy

Zawieranie i rozwiązywanie umów

Pracodawca jest zobowiązany do zawierania umów o pracę na piśmie oraz do dostarczenia pracownikowi jednego egzemplarza umowy. W przypadku rozwiązania umowy o pracę, pracodawca musi przestrzegać określonych procedur, w tym udzielania pracownikowi wypowiedzenia na piśmie z podaniem przyczyny.

• Art. 29 KP: umowa o pracę powinna być zawarta na piśmie. Jeżeli umowa nie została zawarta na piśmie, pracodawca powinien niezwłocznie, nie później niż w dniu rozpoczęcia pracy przez pracownika, potwierdzić pracownikowi na piśmie ustalenia co do stron umowy, rodzaju umowy oraz jej warunków.
• Art. 30 KP: określa formy i zasady rozwiązywania umów o pracę.

Prowadzenie dokumentacji pracowniczej

Pracodawca ma obowiązek prowadzenia dokumentacji pracowniczej, w tym akt osobowych pracownika, ewidencji czasu pracy, ewidencji urlopów oraz dokumentacji związanej z wynagrodzeniem. Dokumentacja ta musi być przechowywana przez określony czas, zgodnie z przepisami prawa.

• Art. 94 pkt 9a KP: pracodawca jest obowiązany prowadzić dokumentację w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz akta osobowe pracowników.

Przestrzeganie przepisów BHP

Pracodawca jest zobowiązany do zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz do regularnego szkolenia pracowników z zakresu BHP. Ponadto, pracodawca musi kontrolować przestrzeganie przepisów i zasad BHP oraz dbać o ich stałe doskonalenie.

• Art. 207-212 KP: szczegółowe przepisy dotyczące obowiązków pracodawcy w zakresie zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.

Najczęstsze przypadki łamania praw pracowniczych

Nielegalne zatrudnienie

Jednym z najczęstszych przypadków łamania praw pracowniczych jest zatrudnianie pracowników „na czarno”, czyli bez umowy. Pracowników zatrudnionych w ten sposób nie obejmują przepisy Kodeksu pracy, w tym prawa do wynagrodzenia, urlopów oraz ochrony socjalnej.

• Art. 281 KP: przewiduje kary dla pracodawcy m.in. za nielegalne zatrudnianie pracowników.

Brak wynagrodzenia za nadgodziny

Często zdarza się, że pracodawcy nie wypłacają wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych lub wypłacają je w niewłaściwej wysokości. Zgodnie z przepisami, za pracę w godzinach nadliczbowych przysługuje dodatek do wynagrodzenia.

• 151 KP: praca w godzinach nadliczbowych jest dopuszczalna tylko w przypadkach określonych w kodeksie pracy, a za pracę w nadgodzinach przysługuje dodatek do wynagrodzenia.

Dyskryminacja i mobbing

Dyskryminacja oraz mobbing w miejscu pracy to kolejne poważne naruszenia praw pracowniczych. Dyskryminacja może przybierać różne formy, w tym nierówne traktowanie w zakresie wynagrodzenia, awansów czy szkoleń. Mobbing natomiast to długotrwałe i uporczywe nękanie pracownika, które prowadzi do obniżenia jego samooceny i zdrowia psychicznego.

• Art. 18^3a -18^3e KP: szczegółowe przepisy dotyczące przeciwdziałania dyskryminacji.
• Art. 94³ KP: definicja mobbingu oraz katalog praw pracownika, wobec którego stosowany jest mobbing.