Rodzaje testamentów. Testamenty zwykłe i szczególne

Testament powinien mieć jedną z określonych w prawie spadkowym form. W przeciwnym razie – gdy forma ta nie jest dochowana, istnieje ryzyko podważenia testamentu, a w konsekwencji dojdzie do dziedziczenia ustawowego. W poniższym artykule wyjaśniamy, czym różnią się od siebie m.in. testament holograficzny, allograficzny, wojskowy czy podróżny.

Testament – co to?

Testament to jedyny sposób na rozporządzenie majątkiem na wypadek śmierci. Tylko w ten sposób możemy zabezpieczyć przyszłość wybranych przez nas osób. Jeśli jednak testament nie zostanie sporządzony, gdy zostanie uznany za nieważny lub gdy osoby powołane do dziedziczenia nie chcą lub nie mogą być spadkobiercami, dochodzi do dziedziczenia ustawowego, w określonej w ustawie kolejności. Wówczas podział majątku może odbyć się na innych zasadach niż według schematu, który potencjalnie mógł założyć spadkodawca, ale tego nie spisał. Np. dalszy członek rodziny, który miał bliską relację ze spadkodawcą i w związku z tym otrzymałby sporą część majątku, może otrzymać bardzo małą część schedy lub nie otrzyma nic.

Rodzaje testamentów – testamenty zwykłe

Przepisy Kodeksu cywilnego wyróżniają dwie formy testamentów – testamenty zwykłe i szczególne. Do testamentów zwykłych należą:

• testamenty holograficzne;
• testamenty notarialne;
• testamenty allograficzne.

Testament holograficzny to innymi słowy zwykły testament pisemny sporządzony odręcznie przez spadkodawcę. Kwestia stworzenia go odręcznie oraz umieszczenie podpisu i daty jest kluczowa. Dokument nie może być napisany na komputerze lub przez inną osobę w momencie gdy spadkodawca tylko by się podpisał. Co ciekawe, taki testament holograficzny nie musi być spisany tylko na kartce, równie dobrze do tego celu może posłużyć np. ściana domu.

Testament notarialny to testament – jak sama nazwa wskazuje – sporządzony przez notariusza, w formie aktu notarialnego. W tym przypadku, spadkodawca składa oświadczenie woli w kancelarii notarialnej (wyjątkowo poza tym lokalem – np. w razie ciężkiej choroby). Notariusz ma obowiązek potwierdzić tożsamość osoby sporządzającej testament oraz jego zdolność do właściwego stworzenia takiego dokumentu. Następnie odczytuje on akt notarialny, podpisany w jego obecności, osobom biorącym udział w jego spisaniu. Niektóre zapisy dla swojej ważności muszą być zawarte w testamencie notarialnym dla swojej ważności np. zapis windykacyjny, w którym testator wprost wskazuje osobę, która po jego śmierci otrzyma konkretny składnik majątku. Testament notarialny ma charakter dokumentu urzędowego, co sprawia, że daje gwarancję zgodności treści testamentu z faktyczną wolą spadkodawcy. Ten rodzaj testamentu jest też jednym z najbezpieczniejszych. To ze względu na duży formalizm i udział notariusza w procesie powstawania dokumentu. Niemałe znaczenie ma również możliwość pozostawienia oryginału testamentu w kancelarii notarialnej, to daje pewność, że nie zostanie on zniszczony, sfałszowany czy zgubiony. Dodatkowo, notariusz ma możliwość umieszczenia informacji o testamencie w odpowiednim rejestrze, co w przyszłości może ułatwić jego poszukiwanie. 

Testament allograficzny to inaczej testament ustny. To ciekawa forma przekazania swojego majątku spadkobiercom. Testament ustny musi zostać sporządzony w obecności dwóch świadków oraz urzędnika. Według Kodeksu cywilnego może to być wójt, burmistrz, prezydent miasta, starosta, marszałek województwa, sekretarz powiatu lub gminy oraz kierownik urzędu stanu cywilnego. 

Testament ustny spisywany jest w protokole z podaniem daty jego sporządzenia. Jest on później odczytywany spadkodawcy w obecności świadków. Następnie zbierane są pod nim podpisy – spadkodawcy, osoby, wobec której wola została oświadczona oraz świadków. Jeśli spadkodawca nie może dokumentu podpisać, należy to zaznaczyć w protokole oraz wskazać przyczynę.

Rodzaje testamentów – testamenty szczególne

Zastosowanie testamentów szczególnych jest możliwe tylko w sytuacjach określonych w prawie spadkowym. Do grupy testamentów szczególnych zaliczamy:

• testamenty ustne
• testamenty podróżne
• testamenty wojskowe

Testament ustny to oświadczenie woli spadkodawcy składane w obecności co najmniej trzech świadków, bez konieczności obecności urzędnika. Można skorzystać z tej formy przekazania majątku w sytuacji, gdy istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy lub gdy wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione.

Potwierdzenie testamentu w formie ustnej może wydawać się skomplikowanym procesem. Jednak odbywa się to w ten sposób, że oświadczenie spadkodawcy jest spisywane przed upływem roku od jego złożenia przez świadka lub osobę trzecią, z podaniem miejsca i daty oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma, a pismo to podpisują spadkodawca oraz świadkowie. Treść testamentu ustnego może zostać potwierdzona również w ten sposób, że w ciągu sześciu miesięcy od dnia otwarcia spadku świadkowie złożą zgodne zeznania przed sądem.

Testament podróżny to również dość nietypowa odmiana tego dokumentu. Może on zostać sporządzony podczas podróży na polskim statku morskim lub powietrznym. Spadkodawca wówczas składa swoje oświadczenie przed dowódcą statku lub jego zastępcą w obecności dwóch świadków. Oświadczenie to dowódca lub jego zastępca spisują podając przy tym datę. Pismo później odczytuje się w obecności świadków, po czym jest podpisywane przez spadkodawcę, świadków oraz dowódcę statku lub jego zastępcę Jeżeli spadkodawca nie może podpisać pisma, należy w piśmie podać tego przyczynę. Jeżeli zachowanie tej formy nie jest możliwe, można sporządzić testament ustny.

Testament wojskowy jest sporządzany na zasadach określonych w rozporządzeniu Ministra Obrony Narodowej z dnia 30 stycznia 1965 r. w sprawie testamentów wojskowych. Testamenty wojskowe mogą sporządzać żołnierze Sił Zbrojnych pełniący czynną służbę wojskową, pracownicy cywilni zatrudnieni w Siłach Zbrojnych, osoby cywilne towarzyszące Siłom Zbrojnym. Rozporządzenie wskazuje na cztery podrodzaje testamentów wojskowych:

• Testament wojskowy I – testament urzędowy, sporządza go sędzia wojskowy i odnotowuje w protokole – świadkowie nie są wymagani.
• Testament wojskowy II – testament prywatny szczególny – wymagana jest obecność dwóch świadków, od spadkodawcy wymaga się złożenie podpisu.
• Testament wojskowy III – stosowany w sytuacji, gdy spadkodawca nie jest w stanie złożyć swojego podpisu – zamiast niego robi to trzech świadków, których udział jest wymagany. Spadkodawca składa tutaj swoje oświadczenie woli tylko ustnie.
• Testament liniowy – odmiana testamentu, która może być zastosowana jedynie w razie obawy spadkodawcy przed rychłą śmiercią wskutek ran i choroby. Wymagana jest obecność dwóch świadków, ale nie muszą oni być obecni jednocześnie i spadkodawca może złożyć swoje oświadczenie woli w obecności najpierw pierwszego świadka, a potem drugiego.

Kiedy testament jest nieważny?

Warto zacząć od tego, że prawo do sporządzenia ważnego testamentu mają wyłącznie osoby pełnoletnie, mające pełną zdolność do czynności prawnych. Nie można sporządzać więc testamentu w stanie niepełnej świadomości, będą np. pod wpływem środków odurzających. Testament jest również nieważny, jeśli był sporządzony pod wpływem groźby.

Kolejnym czynnikiem, który może sprawić, że testament jest nieważny jest sporządzenie go wspólnie np. z małżonkiem/małżonką. Każda osoba musi zrobić to samodzielnie, tylko wtedy dokument jest ważny.

Na podstawie: 

Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (j.t. Dz.U. z 2018 r. poz. 1025)

Rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej z dnia 30 stycznia 1965 r. w sprawie testamentów wojskowych (Dz.U. z 1965 r. nr. 7 poz. 38)

Źródło: infor.pl